Змест
Уступ.. 3
Беларускія загадкі. 4
Неба і нябесныя свяцілы.. 4
Зямля і вада. 5
Стыхіі і з’явы прыроды.. 5
Раслінны свет. 5
Харчаванне, ежа. 5
Загадкі-пытанні, загадкі-жарты, загадкі-задачы і некаторыя іншыя. 5
Калі адчыняюцца нябёсы... 6
Дзве Куцці 6
Паміж двума светамі 6
Дадатак.. 8
Спіс літаратуры... 10
Калі адчыняюцца нябёсы
Дзве Куцці
На Беларусі праваслаўныя Каляды, як мы ведаем, святкуюцца з 6 па 21 студзеня. Але ў нашай культуры існуюць яшчэ і язычніцкія Каляды, якія не маюць дачынення да царквы. Продкі верылі, што падчас зімовага сонцазвароту знікаюць прасторавыя межы паміж светам памерлых і жывых людзей.
Нездарма на Вялікую Куццю запрашаліся не толькі сямейнікі, але і душы памерлых продкаў. Па вёсцы пачыналі хадзіць калядоўшчыкі[1] , якія сімвалізавалі прадстаўнікоў тако свету. Так, напрыклад, Каза была увасабленнем плоднасці і ўрадлівасці, Дзед-павадыр – Бога, Журавель або Бусел – божыя птушкі, Цыган ці Салдат – чужынцы. Усе яны спявалі розныя калядныя песні:
Мы людзі няпростыя, з далёкага краю.
Хлопцы небывалыя з-пад самага Раю.
Ідзём кругом света аж да самага Лета!
На Шчодрую Куццю, апоўнач, калі старое сканчалася, а новае яшчэ не пачыналася, мяжа паміж двума светамі знікала, на першы план выходзіла варажба. Варажыла моладзь, каб дазнацца, што чакае, калі гуляць вяселле, колькі дзяцей будзе; гаспадары, якія клапаціліся пра гаспадарку.
Паміж двума светамі
Сам працэс варажбы адбываўся з дапамогай прадметаў, якія сімвалізавалі мяжу паміж сваім і чужым светам: на ростанях, каля калодзежа, возера, ракі, пад акном, у лазні, каля люстэрка. Так, каб даведацца дзяўчыне ў які бок ісці замуж, яна ішла апоўнач на ростані і слухала, з якога боку брэшуць сабакі.
На “Шчадрэц” дзяўчыны выпякалі аладкі і зносіслі іх у адну хату, клалі ў рад і клікалі сабаку, прыгаворваючы: “ чыю першую ён з’есць – тая першая выйдзе замуж, чыю скіне ў вядро – тая ўтопіцца, а калі зацягне куды аладку і не з’есць, то дзеўка разыдзецца з хлопцам”.
Самай страшнай варажбой лічылася варажба з люстэркам. Дзяўчына запальвала свечкі і рабіла “калідор” з люстэрак, потым углядалася ў яго, а калі раптам з’явіцца вобраз суджанага, то дзяўчыне трэба было своечасова сказаць “Чур мяне!”, каб прывід знік і не нарабіў шкоду. Гэты невыпадковы выраз мае такое тлумачэнне. Чур[2] – адзін з язычніцкіх бажостваў межаў і ростаняў, які ахоўваў чалавека ад нячысцікаў, таму ў го і прасілі дапамагчы.
У адным з калядных паданняў распавядаецца пра смелую дзяўчыну, якая прыйшла з сяброўкамі паваражыць у закінутую хату, зняла з сябе крыжык і “запрасіла суджанага на вячэру”. І тут на парозе з’явіўся хлопец, узяў дзеўку пад руку і павёз у багатай брычцы. Яны ажаніліся і сталі добра багата жыць. Аднойчы дзяўчына захварэла, і папрасіла мужа прывесці да яе хросную. Тая прыехала і павесіла на шыю дзяўчыны нацельны крыжык. Раптам багатая хата і муж зніклі, а дзяўчына апынулася пасярод пусіэльнага поля.
[1] гл. Малюнак 1
[2] гл. Малюнак 2
Список использованной литературы:
Спіс літаратуры
Беларускія загадкі. Я. Салавеміч, “Юнацтва”, 1982. І. Клімковіч. Калі адчыняюцца нябёсы. “Мастацкая літаратура”, 2012. А. Гурскі. Бяздоннае багацце. “Мастацкая літаратура”, 1990. Беларускі народны каляндар.